Atatürk’ün sevdiği türküler ve halk dansları nelerdi?

29 Ekim 2023 Mehmet Karaman0

O gece Artvin Ekibi gösterisine başladığında Atatürk de piste ilerleyip oyuna girer ve gecenin en coşkulu anları yaşanır…

Ekiplere verilen yemekte Atatürk, Artvin ekibine özel beğenileriyle birlikte ikramda bulunur, üçer tane de badem sunar.

Artvin ekibi, öylesine gururlanır ki o üç bademi yiyemez, saklar.. Artvin’e dönüşte kentin valisine yaşadıkları muhteşem anları anlatırlar ve o üçer bademi valiye teslim ederler.

Dilekleri Atatürk’le oynadıkları Artvin barının adının bundan sonra Atabarı olarak sonsuzluğa uzanmasıdır…
Ankara’ya çekilen telgrafa Ulu Önder “Uygundur” der…

İşte o günden sonra Artvin barı, Atabarı şeklinde anılır…
“Bahçesi var bağı var
Ayvası var narı var
Atamızdan yadigâr
Bizde ata barı var…“

ATATÜRK VE SARIZEYBEK OYUNU
Turizm Foklor Araştırma Kurumu Derneği, Atatürk Halk Bilimi ve Folklor hakkında yaptığı araştırmada Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhuriyetimizin kültür tarihini ele almıştır.

ATATÜRK, zeybek oyunlarının kreasyonları üzerinde çalışarak, bir salon zeybek oyunu meydana getiren Selim Sırrı Tarcan’ın çalışmalarını da takdirle karşılamış, şu sözleri söylemiştir:

“Selim Sırrı Bey zeybek oyunlarına medenî bir şekil vermiştir. Bu eser hepimiz tarafından kabul edilerek, milli ve sosyal hayatımızda yer tutacak kadar tekemmül etmiş ve bedii bir şekil almıştır. Artık Avrupalılara “Bizim de mükemmel raksımız var, diyebiliriz ve bu oyunu salonlarımızda müsamerelerimizde oynayabiliriz. Zeybek dansı her sosyal salonda, kadınla beraber oynanabilir ve oynanılmalıdır.”

O dönemin ünlü sporcu ve halk bilimcilerinden Selim Sırrı Tarcan’a uluslararası etkinliklerde dans etmesi için koreografi siparişi bile verilmişti. Atatürk, Tarcan’dan “Milli hususlarımızı gösteren bir dans dizayn ederek” günlük kostümlerle dans etmesini istemiş; Tarcan da, buna karşılık ünlü “Sarı Zeybek” ve “Tarcan Zeybeği” danslarını yaratmıştır.

Selim Sırrı, Paris’te 1924’te yapılan Olimpiyat Oyunları’nda zeybek oynadı, daha sonra bu dansı geliştirerek Atatürk’ün istediği forma soktu. Ardından, zeybek danslarından esinlenerek yaptığı koreografiyi, İzmir Kız Muallim Mektebi’nin konferans salonunda okulun öğretmenlerinden Mualla Hanım ile birlikte Atatürk’ün huzurunda sergiledi.

Atatürk, gösteri bittiğinde yaptığı konuşmada şöyle demişti: Hanımefendiler, Beyler! Selim Sırrı Bey raksını ihya ederken ona bir şekl-i medeni vermiştir. Bu sanatkar üstadın eseri hepimiz tarafından seve seve kabul edilerek milli ve içtimai hayatımızda yer tutacak kadar tekemmül etmiş, bedii bir şekil almıştır. Artık Avrupalılara, bizimde mükemmel bir raksımız var, diye biliriz ve bu oyunu salonlarımızda, müsamerelerimizde oynayabiliriz. Zeybek dansı bu yeni şekli ile her içtimai salonda kadınlarla beraber oynanabilir ve oynanmalıdır”.

Mustafa Kemal bu konuşmanın ardından Selim Sırrı’ya dönerek, “Yorulmadınızsa Mualla Hanım’la birlikte bir defa daha şehir elbiseleriyle oynadığınızı görmek isterim” demiş ve dans bu kez modern kostümlerle alkışlar arasında tekrar edilmişti.

Selim Sırrı, koreografisini Atatürk’e ithaf etmiş, ilk kez kadınlarla birlikte icra edilen bu dansı, “Atatürk’ün içtimai hayatımızda kadına verdiği mevkii düşünerek bu küçük eseri vücuda getirdim” diyerek gerekçelendirmişti.

Atatürk’ün en çok sevdiği halk oyunu ‘Bengi’yi Yaşar Gürsoy anılarıyla derledi

Atatürk halk oyunlarını çok severdi.’Sarızeybek’ oynaması yıllardır dillerden düşürülmez.Ancak Atatürk bir başka halk oyununu da çok beğenirdi. O oyunun adı, ‘Pamukçu Bengisi’dir. Bengi, kısaca ‘Ölümsüzlük’ demektir. Atatürk kitapları yazarı Yaşar Gürsoy Atatürk’ün Pamukçu Bengisi’ne olan tutkusunu anılarıyla derledi ve Beylerbeyi Sarayı’nda yaşanan festivaldeki o fotoğrafın hikayesini yazdı…

Atatürk’ün en çok sevdiği halk oyunu ‘Bengi’yi Yaşar Gürsoy anılarıyla derledi

Atatürk en çok hangi halk oyununu severdi?

Atatürk 24 Haziran 1934”de konuğu İran Şahı Rıza Pehlevi ile beraber, İzmir üzerinden Balıkesir”e gelmişti.Onları tren istasyonunda karşılayanlar arasında Tevfik Güngörmüş, Ahmet Atagün ve Necip Şengül de vardı. Memleketlerinin hak oyunu olan ”Pamukçu Bengisi’ni oynayacaklardı.

Atatürk ve Şah Rıza Pehlevi ile beraberindekiler oyunu çok sevince tekrarlattırdılar.

Birlikte fotoğraf çektirildi… Atatürk oyunu ve ekibi öyle beğenmişti ki; Balıkesir Belediyesi’nin tahsis ettiği araçla Çanakkale”ye ekibi de yanında götürdü. Ekip birkaç yerde yine Bengi oynarak oldukça ilgi gördü. O başarıları daha sonrasında Atatürk tarafından 300 lira verilerek taçlandırıldı.

Pamukçu Bengisi ekibi, 1935 yılı içinde Ali Hikmet Paşa”nın davetlisi olarak Küçük Çiftlik Parkı”nda gösteri yapmak üzere İstanbul”a gider. Ekibin İstanbul”da olduğunu öğrenen Atatürk, bütün oyuncuları davet eder. Kendilerini bir kez daha izleme zevkini tadar…

Yıl: 1936, 2 Eylül’ü 3 Eylül’e bağlayan gece Beylerbeyi Sarayı’nda ortalık adeta yıkılıyordu.Nedeni, Atatürk”ün huzurunda “Balkanlılar Festivali” yapılmasıydı. O festival Türkiye’de düzenlenen ilk uluslararası halk oyunları festivaliydi.

Atatürk festivale katılan Balkanlı genç kızlarla halk oyunu oynadı, dans etti.

Festivale yurdun dört bir yanından gelen halk oyunları ekiplerinin yanı sıra Arnavutluk, Bulgaristan, Romanya ve Yunanistan’da ekipleriyle katılmıştı.Tam bir dostluk havası hakimdi.

Türkiye’yi temsil edecek ekipler Çoruh, Karadeniz, Balıkesir Pamukçu köyü ve İstanbul Amatör Zeybek Ekibiydi.

Festival dolayısıyla 2 Eylül akşamı Beylerbeyi Sarayı”nda bir balo düzenlendi. Atatürk hiç üşenmedi, hiç kibirlenmedi, hiç erinmedi gençlerin neşesine ortak olmak için Balkan ülkelerinin oyuncularıyla önce hora oynadı…

Baloda Balıkesir Pamukçu Bengisi de oynandı. Ekibin performansını yakından bilen Atatürk ekibi özel istekle davet etmişti.

Ekip öylesine iyi oynadı ki; Atatürk locasındaki yerden aşağıya inip oyuncuları yanlarına giderek tebrik etti.Atatürk, “İçinizde bir köy türküsü söyleyecek var mı?” diye seslendi.

Trabzonlu bir genç başladı söylemeye:
“ Murtaza”nın bağında üç nohut/
Anne ben ölüyorum, bana Yasin okut”
Türkü, Atatürk’ün hoşuna gitmedi. “Bırak, dedi. Ölmeğe niyetimiz yok.”

Sonra oyunculardan Tevfik Güngörmüş’e döndü:
– Siz, dedi, Zeynep şarkısını biliyor musunuz?
– Evet, diye haykırdılar ve hep beraber söylemeye başladılar:

“Zeynebim uçtu gitti
Nazlı bir kuştu gitti
Gözleri gözlerimde
Yandı tutuştu gitti

Bu ayrılık yükünü
Taşıyamam Zeyneb’im
Ben sensiz bir gönülle
Yaşayamam Zeynebim

Göz yaşlı gönül kırık
Her sözüm bir hıçkırık
Ölüm kurtuluş yolu
Çekilmiyor ayrılık…”

Ardından bir başka türküye; ”Yemenimin Uçları Çıkamam Yokuşlarına” geçtiler:
“Yemenimin uçları
Çıkamam yokuşları
O yare selam edin
Yedi dağın kuşları

Ah allı yemeni pullu yemeni
Bir bahçadan bir bahçaya
Salla yemeni ah severler seni

Ben gülü deste bağladım
Desteye beste bağladım
Dün gece yar hanesinde
O söyledi ben ağladım

Atatürk Tevfik Güngörmüş’e dönerek,

“Kalk efe, Sarızeybek oynayalım,” dedi.

Oyuna kalkıldı ve Tevfik’e, “ Dikkat et, yanlış yapma,” dedi.

Atatürk kollarını bir kartal gibi iki cepheye açarak adeta düşmana meydan okuyordu.
Ancak o hep barıştan yanaydı…

Festivalden bir gün sonra (4 Eylül) Atatürk’ün konuğu, İngiliz Kralı Edward’dı.

BENGİ
Bengi, sonsuz sürece kalacak olan, hiç son bulmayacak olan, hep yaşayacak olan, ölümsüz, ölmez anlamını taşır…

Bengitaş Türk mitolojisinde bilinmeyen bir yerdeki gizemli bir dikilitaş şeklindedir.Ölümsüzlük Taşı anlamına gelir.

Bir rivayete göre de şöyle bir anlatım vardır:

Türkler, Orta Asya”dan Anadolu”ya göç ederken savaşa çeşitli vuruşmaların içinde geçerek gelmişlerdir. Bu vuruşmalar sırasında öldürdükleri düşmanın başında duru ve “Bengi!” diye nara atarlarmış. Bu durum bir gelenek halinde devam ederken bengi oyununa motif olmuştur.

Bengi oyunu oynanırken bir ara oyunda kısa bir kesinti olur. Bu kesinti sırasında zeybekler tozluklarını, feslerini, poşularını ve kuşaklarını kontrol etme ve düzeltme fırsatını bulurlar. Bu kısa kesinti sırasında bir şiir okunur ki bu şiir, oyunun Atatürk”le ne kadar özdeşleştiğinin bir kanıtıdır.

Şiirin tamamı şöyledir:
ŞANLI EFEM
Ey gönlüm kâbesi sevimli Anadolu
Her tüten ocağında şeref şan dolu
Arslanlar yatağıdır memleketin Ege”si
Ruhlara gıda verir mor cepkenli efesi
Hey Anadolu”nun Marmara”sı Ege”si
Dalga dalga şavkıdı Edremit”in körfezi
Bilmem bir büyü mü var toprağında taşında
On binlerce efem sınırının başında
Gördük efelerini İstiklâl Savaşı”nda
Tarihlere sığmaz ki kazandığım zaferler
Sarsılmaz bir imanla sana bağlı gönüller
Eypalası parlayan devirler açan efem
Ey gözleri nur dolu şimşekler çakan efem
Manisa Dağları”na efem yaraşır hey
Mavi gözler semalara karışır
Kısrak sırtı bizimdir
Aydın”ın doruğu efe ocağı hey
Rüzgâr eser efemin köyüne
Oynasın hele bir gör düğün yerinde
Bastıkça çürür virane gibi sarsılır yer
Şan üstüne şan yarat ki efem
Bu millet bunu bekler
Balıkesir Ovası”nın bağı var bostanı var
Pamukçu Efesi”nin ünü var destanı var
Arslan Efe”m çete olmuş Ata”dan fermanı var
Davul vursun, klarnet çalsın
Çifte kazan kaynasın
Mor kadife sırma cepken efelerin oynasın..